آشنائی با گنبد کاووس

 گنبد کاووس از نام، قابوس بن وشمگیر - یکی از حاکمان آل زیار (366-403 هـ . ق) که از سال 315 تا 470 هجری قمری در گرگان و طبرستان حکومت داشتند - گرفته شده است.  

نام جرجان در اثر تهاجمات تیموریان و مغول ها از بین رفت و بعدا شهر گنبد بنا گردید که در سال 1316 هجری شمسی گنبدکاووس نامیده شد. نقشه اصلی این شهر در اوایل سلطنت رضا شاه توسط مهندسان آلمانی طراحی و به مرحله اجرا گذاشته شد و از شهرهایی است که با اصول شهرسازی مدرن طراحی شده و فاقد هر گونه معابر تنگ و پر پیچ و خم است. این شهر امروزه از شهرهای زیبا و دیدنی استان گلستان محسوب می شود. گنبد کاووس در 55 درجه و 9 دقیقه درازای جغرافیایی و 37 درجه و 15 دقیقه پهنای جغرافیایی و بلندی 45 متر بالاتر از سطح دریا قرار دارد. مرکز شهرستان گنبدکاووس در 19 کیلومتری شمال جاده گرگان – مشهد و در 226 کیلومتری شمال خاوری شهر ساری مرکز استان مازندران است. همسایه های‌گنبدکاووس‌ازشمال‌جمهوری‌ترکمنستان، از جنوب شهرستان شاهرود، از خاور مینودشت، از شمال باختری بندر ترکمن، از باختر گرگان و علی آباد هستند. آب و هوای آن معتدل و مرطوب است و میزان بارش سالانه حدود 500 میلی متر است. گنبدکاووس دارای آب و هوای مساعد و خاکی حاصل‌خیز است. آب کشاورزی از رودها و چاه ها فراهم می شود و محصولات کشاورزی عبارتند از: گندم، جو، پنبه، بنشن، و میوه جات. پنبه، گندم، غلات و بنشن از صادرات این شهرستان هستند. حصیربافی، سبد بافی، نمدمالی، زیلو بافی، گیوه دوزی، پارچه بافی، مصنوعات چوبی، چرم سازی، ریسندگی و گلیم بافی مهم ترین صنایع دستی مردمان این ناحیه از استان گلستان را تشکیل می‌دهند     

 

  

  

  

 آشنایی با برج قابوس

برج کاووس یا میل، در شهر گنبد کاووس در استان گلستان قرار دارد 

این بنا، بلندترین برج آجری دنیاست که در قرن چهارم هجری ساخته شده است.

طبق کتیبه کوفی آجری گرداگرد آن، درسال 397 قمری برابر با 375 شمسی در زمان سلطنت شمس‌المعالی قابوس بن وشمگیر از پادشاهان آل زیار ساخته شده است.

شهر گنبد کاووس کنونی در حوالی شهر جرجان کهن قرار دارد که پایتخت پادشاهان آل زیار بوده است.

این برج از زیباترین و باشکوه ترین بناهای اوایل دوره اسلامی است که علیرغم استفاده بسیار کم از عناصر تزیینی در آن، دارای ساختاری متناسب، موزون، مستحکم و زیباست.

این بنای باشکوه روی تپه‌ای ساخته شده که نزدیک 15 متر از زمین اطراف آن بلندی دارد و ساختمان آن از سه بخش پی، بدنه و گنبد تشکیل شده که روی هم 55 متر ارتفاع دارند.

با احتساب ارتفاع تپه، این برج حدود 70 متر از سطح زمین های اطراف مرتفع تر است که این موضوع به شکوه و جلال آن افزوده است.

بدنه برج روی پایه‌ای مدور قرار گرفته که تنها نزدیک به 2 متر آن بیرون از سطح زمین قرار دارد و حجم وسیعی از آن در دل تپه فرو رفته است.

 

دنه برج از خارج دارای 10 پره مثلثی شکل است که به فواصل مساوی از یکدیگر قرار دارند و از پای بست بنا شروع و تا زیر گنبد ادامه دارند.

بدنه بنا سراسر از آجرهای پخته قرمز رنگ ساخته شده که در نهایت پختگی و استحکام هستند و به علت تابش آفتاب در طول قرن‌ها به رنگ زرد طلایی زیبایی درآمده که خود بر زیبایی بنا افزوده است. [بلندترین برج آجری جهان گمشده در غبار]

گنبد مخروطی بنا به ارتفاع 18 متر بدون هیچ واسطه‌ای روی بدنه برج قرار گرفته و دارای شیب تند و سطح صاف و صیقلی بوده و بر خلاف اکثر برج ها و گنبدهای آرامگاهی، تک پوش است که این موارد باعث ماندگاری آن شده است.

این برج در یک نظرسنجی بین‌المللی از سوی تعدادی از معماران مشهور جهان، به عنوان بهترین اثر مهندسی تاریخ بشر انتخاب شده است.

این برج که بیش از 50 متر ارتفاع دارد، بیش از هزار سال پیش ساخته شده و در این مدت 2 بار زلزله‌های شدیدتر از 6 ریشتر را از سر گذرانده، اما همچنان سالم، استوار و پابرجا ایستاده است.

برج گنبد کاووس فقط از آجر ساخته شده و در آن بتون آرمه و اسکلت فلزی و فولاد و ... وجود ندادرد. در حالیکه نه فرسوده شده و نه زلزله توانسته حتی یک ترک به آن بیندازد.

محاسبات مهندس سازنده برج آن قدر دقیق بوده است که برج حتی در شدیدترین زلزله هم پس از لرزه‌ها و تکان‌های معمول دوباره دقیقاً سر جای خود برمی‌گردد.

منبع:همشهری آنلاین  

-------------------------------------------------------------------------------------------------- 

آشنایی با برج تاریخی گنبد کاووس

این برج یکی از آثار باستانی کشورمان که در اعداد بزرگترین مفاخر معماری قرن چهارم هجری است در شمال شرقی ایران در شهر گنبد کاووس قرار دارد . این بنای معروف که یکی از بلند ترین آثار تاریخی جهان بشمار می آید بر فراز تپه خاکی که قریب ۱۵ متر از سطح زمین بلند تر است قرار دارد این بنا در سال ( ۳۹۷ ه. ق. و ۳۷۵ ه. ش) و در زمان سلطنت شمس المعالی قابوس ابن و شمگیر و در شهر جرجان که پایتخت پادشاهان آن دیار بوده ، بنا گردیده است بنایی که از هزار سال پیش تا کنون بر فراز تپه ای خاکی استوار است در عین سادگی یکی از غرور انگیز ترین بناهایی است که نه تنها در خاک ایران بلکه در سراسر جهان شناخته شده است و مورد توجه بسیاری از جهانگردان و باستان شناسان است .
پروفسور ارتورافام پوپ در مورد این بنا چنین نوشته است : در زیر سمت شرق کوههای البرز و در برابر صحراهای پهناور آسیا یکی از بزرگترین شاهکارهای معماری ایران با تمام شکوه و عظمت خود قد بر افراشته است . این بنا گنبد قابوس بقعه آرامگاه قابوس بن و شمگیر می باشد و ? برج آرامگاه از هرگونه آرایش مبراست . جنگنده ای بانیروی ایمان در قتال رو در روی ، پادشاهی شاعر در نبرد با ابدیت ، آیا آرامگاهی چنین عظیم و مقتدر وجود دارد ،محمد علی قورخانچی نیز تحقیقی در مورد گنبد قابوس داشته و در کتاب نخبه سینیه خود گنبد قابوس را در نیم فرسخی خرابه های شهر جرجان دانسته و نظیری را برای این گنبد در ایران زمین موجود ندانسته است در معماری سنتی ایران به چنین بناهای عظیم و کشیده ای که ( میل نیز نامیده می شوند ) در طول راهها برای راهنمایی و تعیین مسیر کارونها احداث می شده زیاد بر می خوریم ولی هیچکدام آنها به پای عظمت گنبد قابوس نمی رسند .
مشخصات بنا : گنبد قابوس شامل ۲ قسمت است :
۱- پی یا پای بست بنا و بدنه
۲- گنبد مخروطی
پی سازی بنا از زمین سفت شروع و تا ارتفاع حدود ۱۵ متری با آجر و مصالح مشابه خود بنا انجام شده است . درون پای بست سردابی وجود داشته که پا کار طاق آن هنوز بر جای است ولی بر اثر کاوشهای پیاپی کاوشگران که در پی گنج بوده اند آثاری از کف آن بر جای نمانده است . بدنه مدور خارجی گنبد قابوس دارای ۱۵ ترک ( دندانه نود درجه ) می باشد ( همانند ستاره ده پر ) این ترکها که در اطراف آن و به فواصل مساوی از یکدیگر قرار دارند ، از پای بست بنا شروع و تا زیر سقف گنبدی ادامه می یابد و میان این ترکها با کوهه ای آجری پر شده است ۰ به جز درب ورودی ) راس این ترکه ها به اندازه یک مترو سی چهار سانتی متر از یکدیگر فاصله دارند . قطر داخلی گنبد به طول نه متر و هفتاد سانتی متر و قطر آن از قاعده ترکها بطول چهارده متر و شصت و شش سانتی متر و طول قطر آن از رأس ترکها یا به عبارتی قطر ارباب یا پای بست آن هفده متر و شش سانتی متر می باشد ضخامت میل از پایین به بالا کرنش کمی دارد و در ارتفاع ۳۷ متری گنبد مخروطی بنای برج را تکمیل می کند . این گنبد که با آجرهای مخصوص دنباله دار کفشکی ساخته شده است دو پوسته است . گنبد درونی مانند گنبدهای خاکی به شکل نیم تخم مرغی و از آجر معمولی است و پوسته بیرونی با آجر دنباله دار ، و ارتفاع این گنبد مخروطی ۱۸ متر است در بدنه شرقی روزنه ای تعبیه شده که ارتفاع آن یک متر و نود سانتیمتر است عرض روزنه در قسمت بالا ۷۳ و در وسط ۷۵ و در پایین ۸۰ است . در ضلع جنوبی آن یک ورودی می باشد که ۵/۱ متر عرض و ۵۵/۵ متر ارتفاع دارد . در درون طاق هلالی سر در آن ، مقرنسی است که به نظر می رسد در مراحل نخستین پیشرفت این نوع تزئینات معماری و گچ بری است . شاید این مقرنس ساده و در عین حال زیبا از اولین نمونه های مقرنس سازی در بناهای اسلامی می باشد که بتدریج تکمیل شده است دکتر ویلسن آمریکایی نماینده دانشگاه پنسیلوانی نیز در بازدید و تحقیقاتی که از این بنا داشته راجع به این مقرنسها چنین نوشته است : ? بالای در ، داخل هلال مدخل گیلوئی مقرنسی است که در مراحل اولیه ترقی می باشد و این یکی از نمونه های تزئینی است از اصول یک معماری که بعد اهمیت پیدا کرده است ? در ردیف کتیبه کوفی بصورت کمر بند وار بدنه را آرایش کرده است که یک ردیف آن در ۸ متری پای آن و دیگری بالا در زیر گنبد مخروطی قرار دارند نوع نوشته کوفی کتیبه ها ساده و آجری است حروف آن آرایش ندارند . بر جسته و خوانا می باشد و حاشیه دور آنها قاب مستطیلی شکلی است از آجر .
متن کتیبه ها چنین است :
۱- بسم الله الرحمن الرحیم بنام خداوند بخشیده مهربان
۲- هذ القصر المعالی این است کاخ عالی
۳- الاصیر شمس المعالی امیر شمس معالی
۴- الاصیر ابن الاصیر امیر سپر امیر
۵- قابوس ابن وشمگیر قابوس فرزند وشمگیر
۶- امر به نبائه فی حیاتی فرمان داد به بنای آن در زندگی خویش
۷- سنه سبع و تمسین و ثلثماته قمریه سال سیصد و نود و هفت قمری
۸- و سنه خمس و سیعین و ثلثماته سال سیصد و هفتاد و پنج شمسی
برج در طی عمر خود سه بار تعمیر ومرمت شد آخرین بار نیز در سال ۱۳۴۹ تعمیر اساسی آن انجام گرفت بطوری که این شاهکار معماری اسلامی که با شکوه کمترین ابنیه قرن چهارم هجری است حفظ و مصون گشت . مصالح بکار رفته در این بنا ملات ساروج و آجر است این بنا تماماً از آجرهای پخته قرمز ساخته شده است آجرهای سخت این بنا بدلیل عوامل جوی بمرور به رنگ برنزی در آمده است در نحوهٔ اجرای این ساختمان بدلیل نبودن امکانات و تکنولوژی پیشرفته به جای چوب بست از کوبه و متراکم کردن خاک به دور نما بصورت مارپیچ و پله ای تا انتهای آن استفاده شده است که بعد از اتمام بنا خاکها را بصورت تپه در اطراف بنا پخش نموده اند .
شیوه معماری بنا : این بنا یکی از اولین ساختمانهایی است که مرز بین شیوهٔ معماری خراسانی و رازی محسوب می شوند و در واقع مربوط به اوائل دورهٔ شیوهٔ معماری رازی است ساختمان این بنا تماماً از آجر و ملات ساروج
ساخته شده است . یکی از بارزترین ویژگیهای شیوهٔ معماری رازی استفاده از آجر با بهترین کیفیت ممکن است 

منبع:http://vista.ir